Breytingar á lögum um útlendinga

Athugasemdir No Borders Iceland um frumvarp til laga um breytingu á lögum um útlendinga, nr. 80/2016 (afturköllun alþjóðlegrar verndar), þskj. 314, 278 mál

No Borders lceland leggst harðlega gegn þessu frumvarpi. Í stað þess að bæta úr mannréttindabrotum og hermdarverkum sem einkennt hafa íslenska útlendingalöggjöf og framkvæmd, gerir frumvarpið aðsúg að einum síðasta varnagla umsækjenda um alþjóðlega vernd í kerfinu. Með því að fella brott 2. mgr. 74. gr., víkka heimildir til afturköllunar verndar án nauðsynlegrar aðgreiningar og festa í sessi réttindalaus dvalarleyfi án kæruheimilda eða andmælaréttar, er skref tekið í átt að niðurrifi réttarríkisins.

1. Brottfall 2. mgr. 74. gr.

Eitt af meginmarkmiðum frumvarpsins er að fella brott 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga, ákvæði sem veitt hefur fólki dvalarleyfi ef stjórnvöld hafa ekki sinnt lögbundnum skyldum sínum innan tilgreinds tímafrests. Í stað þess að viðurkenna og bæta úr þeirri kerfisbundnu vanrækslu sem þar liggur til grundvallar, hyggjast stjórnvöld afnema sjálft réttarúrræðið sem á að vega upp á móti eigin vanrækslu. Ekki er hægt að horfa á þessa breytingu sem annað en bakdyraleið stjórnvalda til þess að kasta frá sér ábyrgð.

Í stað þess að einblína á raunveruleg orsök þess kostnaðar og „álags“ sem Útlendingastofnun og Kærunefnd útlendingamála kvarta undan - það er að umsækjendur séu látnir bíða árum saman eftir afgreiðslu - er afleiðingin gerð þeim mun verri. Þetta er pólitísk forherðing gagnvart því fólki sem kerfið hefur þegar brugðist.

Reynslan sýnir nú þegar að kærunefnd útlendingamála (KNÚ) hefur ítrekað farið fram yfir lögbundin tímamörk án afleiðinga. Fjöldi mála hefur verið settur á ís, sums staðar í meira en 28 mánuði, án þess að skjólstæðingar fái niðurstöðu eða dvalarleyfi. Einstaklingar hafa þurft að bíða í á þriðja ár milli vonar og ótta, utan kerfis og réttindalausir. Slík staða er ekki aðeins ómannúðleg heldur felur í sér brot á meginreglu um málshraða sem stjórnvöld virðast hvorki geta né ætla sér að fylgja í framkvæmd. Þess vegna er nauðsynlegt að slíkur tímafrestur haldist í lögum - sem raunverulegt réttarbætandi úrræði gegn kerfisbundnum tálmunum og lögbrotum.

2. „Umborin dvöl“

Ný 77. gr. a um „umborna dvöl“ er til marks um þann réttarhalla sem frumvarpið miðar að.

Þetta dvalarleyfi:

• Er í raun ómögulegt að öðlast og felur ekki í sér nein raunveruleg réttindi.

• Útilokar fjölskyldusameiningu og ótímabundna búsetu.

• Er tímabundið og takmarkað að eðli.

• Er undanskilið ákvæðum stjórnsýslulaga, þar á meðal andmælarétti og kæruheimildum.

Með þessu er verið að skrásetja réttindaleysi, lagalega óvissu og félagslegt útilokunarástand sem formlega stöðu fólks. Þetta er ekki vernd, heldur skrásett biðstaða án réttarverndar sem er að auki ómögulegt að öðlast.

3. Óljós og hættuleg meðferð hugtaksins „afturköllun“

Frumvarpið gerir engan greinarmun á mismunandi tegundum afturköllunar í flóttamannarétti. Hvort sem um ræðir:

• Afturköllun vegna blekkinga við umsókn.

• Breytingar á aðstæðum í heimaríki.

• Meint öryggisógn við samfélagið.

Eru öll þessi tilvik sett undir sama lagaramma. Þetta er gróf einföldun sem fer gegn öllum alþjóðlegum stöðlum í flóttamannarétti og skapar forsendur fyrir misbeitingu valds og broti á 68. gr. og 69. gr. stjórnarskrár.

Vert er að nefna að Flóttamannastofnun Sameinuðu Þjóðanna lagðist gegn ákvæðinu í umsögn sinni.

4. Vernd gegn endursendingu í orði en ekki á borði

Það er alvarlegt að frumvarpið notist við orðræðu um bann við endursendingu (nonrefoulement), á sama tíma og íslensk stjórnvöld hafa ítrekað brotið gegn þessu grundvallaratriði. Í framkvæmd hefur Ísland aldrei veitt raunverulega viðurkenningu á því að hægt sé að brottvísa einstaklingi til annars ríkis þar sem hann gæti sætt pyndingum, vanvirðandi meðferð eða lífshættu.

Ef viðmið um „umborna dvöl“ eiga eingöngu við þegar bann við endursendingu (nonrefoulement) gildir, en íslensk stjórnvöld viðurkenna slíkt bann aldrei í framkvæmd, þá mun enginn fá vernd. Þetta er lagaleg uppgjöf og stefna sem miðar að brottvísun hvers manns — sama hversu alvarlegar aðstæður hans eru.

---

Niðurstaða

Frumvarp þetta er kerfisbundin árás á mannréttindi fólks á flótta og liður í þeirri stefnu stjórnvalda að gera Ísland að lokuðu landi gagnvart þeim sem þurfa á vernd að halda. Samtökin mótmæla frumvarpi þessu af fullum þunga. Það felur ekki aðeins í sér augljósa hættu á frekari mannréttindabrotum heldur markar það áframhaldandi þróun þar sem réttindi umsækjenda um alþjóðlega vernd eru kerfisbundið rýrð með lagasetningu. Í stað þess að afnema lagabreytingar frá 2023 (Þskj. 400 - 382. mál) og 2024 (Þskj. 1084 - 722. mál) sem þegar hafa skaðað líf þúsunda, halda stjórnvöld áfram á sömu braut.

Kröfur:

• Afturköllun frumvarpsins Í heild sinni.

• Afnám útlendingalaga sem samþykkt voru árið 2023 og 2024 sem nú þegar hafa valdið fólki á flótta óbætanlegum skaða. (Þskj. 400 - 382. mál) (Þskj. 1084 - 722. mál),

• 2. mgr. 74. gr. Verði áfram í gildi,

• Ítarleg endurskoðun á „umborinni dvöl“, þar sem núverandi fyrirkomulag gengur gegn grundvallarreglum um réttláta málsmeðferð og mannlega reisn.

• Innleiðing á skýrri, virkri og raunverulegri vernd gegn broti á banni við endursendingu (non-refoulement) í framkvæmd, og ekki aðeins í innantómu orðalagi á pappír.

• Endurskoðun á útlendingalögum í heild, í samráði við mannréttindasamtök og sérfræðinga.

Lokaorð

Samtökin No Borders Iceland mótmæla frumvarpinu harðlega og krefjast þess að það verði dregið til baka án tafar. Frumvarpið er liður í hættulegri þróun og einbeittum brotavilja sem hefur eitrað íslenska útlendingalöggjöf undanfarin ár. Þessi þróun verður ekki stöðvuð nema með róttækum aðgerðum. Að lokum gagnrýna samtökin það að ekki var haft samband við samtökin um að senda inn umsögn. Samtökin hafa nýlega verið í samskiptum við dómsmálaráðuneytið t.a.m. og því víst að stjórnvöldum er kunnugt um veffang samtakanna. Vegna þessa vissu samtökin ekki af umsagnarfresti fyrr en eftir að hann rann út. Því eru athugasemdirnar ekki tæmandi þótt reynt hafi verið að stikla á alvarlegustu annmörkum þessa frumvarps. Frumvarpið í heild eins og það er nú stenst þó ekki stjórnarskrá, samrýmist ekki góðum stjórnarháttum eða stjórnsýslulögum og gengur að mörgu leyti þvert á mannréttindasáttmála þá sem íslenska ríkið hefur skuldbundið sig að.

Sé þess óskað eru fulltrúar samtakanna reiðubúnir að gera grein fyrir umsögninni á fundi Allsheijar- og menntamálanefndar Alþingis.